Trong hoạt động đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản, lệ phí trước bạ là nghĩa vụ tài chính phổ biến mà cá nhân, tổ chức phải thực hiện. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành cũng quy định nhiều trường hợp miễn lệ phí trước bạ để bảo đảm chính sách an sinh, khuyến khích đầu tư hoặc phù hợp với tính chất đặc thù của tài sản. Bài viết dưới đây sẽ trình bày một cách toàn diện khái niệm lệ phí trước bạ cũng như hệ thống các trường hợp được miễn theo Điều 10 Nghị định 10/2022/NĐ-CP, nhằm giúp người đọc có cái nhìn chính xác và đầy đủ nhất
Lệ phí trước bạ là gì?
Lệ phí trước bạ là khoản tiền mà tổ chức, cá nhân phải nộp khi thực hiện thủ tục đăng ký quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng đối với tài sản thuộc diện chịu lệ phí. Về bản chất, đây là loại lệ phí nhằm xác lập tính hợp pháp của việc nắm giữ, sử dụng tài sản và đảm bảo nhà nước quản lý minh bạch quyền sở hữu.
Theo khoản 2 Điều 3 Luật Phí và lệ phí 2015: 
“Lệ phí là khoản tiền được ấn định mà tổ chức, cá nhân phải nộp khi được cơ quan nhà nước cung cấp dịch vụ công, phục vụ công việc quản lý nhà nước được quy định trong Danh mục lệ phí ban hành kèm theo Luật này.”
Từ định nghĩa này có thể hiểu rằng lệ phí trước bạ chỉ phát sinh khi có hành vi đăng ký quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng tài sản theo quy định pháp luật. Do đó, người đăng ký chỉ phải nộp lệ phí trước bạ khi tài sản thuộc danh mục chịu lệ phí và thuộc trường hợp pháp luật không miễn.
Xem thêm: Lệ phí trước bạ là gì? Trường hợp doanh nghiệp cần nộp lệ phí trước
Các trường hợp miễn lệ phí trước bạ
Điều 10 Nghị định 10/2022/NĐ-CP quy định 31 nhóm trường hợp được miễn lệ phí trước bạ. Các trường hợp này được phân chia theo từng loại tài sản như nhà, đất; phương tiện vận tải; và tài sản đặc thù khác.
Nhóm tài sản là nhà, đất
Pháp luật quy định rất nhiều trường hợp liên quan đến nhà, đất được miễn lệ phí trước bạ. Một số nhóm tiêu biểu bao gồm:
- Tài sản nhà, đất của cơ quan đại diện ngoại giao, lãnh sự và tổ chức quốc tế
Bao gồm nhà đất thuộc trụ sở của cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện tổ chức quốc tế thuộc hệ thống Liên Hợp Quốc và nhà ở của người đứng đầu các cơ quan này.
- Đất do Nhà nước giao hoặc cho thuê trả tiền một lần
Đặc biệt là đất sử dụng cho các mục đích công cộng, nghiên cứu khoa học, thăm dò – khai thác khoáng sản, hoặc đất giao để đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng và nhà để chuyển nhượng. Tuy nhiên, nếu các tổ chức, cá nhân đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng nhằm mục đích cho thuê hoặc tự sử dụng thì không được miễn lệ phí trước bạ.
- Đất nông nghiệp thuộc các trường hợp đặc thù
Như đất chuyển đổi giữa hộ gia đình, cá nhân trong cùng địa bàn cấp xã để thuận tiện cho sản xuất; đất tự khai hoang phù hợp quy hoạch và không có tranh chấp; đất được giao hoặc công nhận để sản xuất nông – lâm nghiệp, làm muối, nuôi trồng thủy sản.
- Nhà, đất phục vụ hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng
Như: đền, đình, chùa, miếu, thánh thất, nhà thờ, nhà nguyện, tu viện, thánh đường và các công trình khác phục vụ hoạt động tín ngưỡng – tôn giáo hợp pháp.
- Nhà, đất nhận thừa kế hoặc tặng cho trong phạm vi thân nhân
Bao gồm quan hệ:
Vợ chồng
Cha mẹ đẻ – con đẻ; cha mẹ nuôi – con nuôi
Cha mẹ vợ/chồng – con rể/dâu
Ông bà nội ngoại – cháu nội ngoại
Anh chị em ruột với nhau
Nhà ở hình thành từ phát triển nhà ở riêng lẻ
Theo quy định của Luật Nhà ở, cá nhân, hộ gia đình xây dựng nhà ở riêng lẻ có thể được miễn lệ phí khi đăng ký quyền sở hữu.
- Nhà, đất phục vụ cho mục đích an ninh, quốc phòng
Bao gồm tài sản chuyên dùng, tài sản đặc biệt phục vụ quốc phòng – an ninh theo danh mục của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hoặc cơ quan có thẩm quyền.
- Nhà, đất thuộc tài sản công
Như trụ sở của cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội…
- Nhà, đất tái định cư, bồi thường
Áp dụng cho người bị thu hồi đất và đã nộp lệ phí trước bạ cho nhà, đất cũ trước đó.
- Nhà tình nghĩa, nhà đại đoàn kết và các loại nhà hỗ trợ nhân đạo
Bao gồm cả phần đất đi kèm được cấp cho người thụ hưởng.
- Nhà xưởng, công trình phụ trợ của cơ sở sản xuất kinh doanh
Nhà kho, nhà ăn, nhà để xe… được xác định theo phân cấp công trình xây dựng.
- Nhà, đất của hộ nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số hoặc vùng khó khăn
Xác định theo:
Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về vùng khó khăn
Giấy chứng nhận hộ nghèo hoặc xác nhận của UBND cấp xã
Tiêu chí dân tộc thiểu số theo quy định
- Nhà, đất phục vụ hoạt động xã hội hóa hoặc hoạt động khoa học – công nghệ
Dành cho cơ sở ngoài công lập, doanh nghiệp khoa học – công nghệ, cơ sở xã hội hóa theo quy định của pháp luật.
Nhóm tài sản là phương tiện vận tải
Một số loại phương tiện vận tải được miễn lệ phí trước bạ, bao gồm:
- Xe cứu thương, xe cứu hỏa, xe cứu hộ, xe phun nước, xe chở rác, xe quét đường, xe hút bụi, xe chuyên dụng phục vụ người tàn tật, thương binh, bệnh binh.
- Tàu bay của tổ chức được cấp phép kinh doanh vận chuyển hàng không (không áp dụng với trường hợp tàu bay đăng ký làm phương tiện cá nhân).
- Tàu cá, tàu hậu cần nghề cá; vỏ tàu, thân máy thay thế trong thời hạn bảo hành.
- Thuyền, tàu thủy không động cơ hoặc có động cơ nhỏ theo mức quy định; tàu khách cao tốc; tàu thu gom rác; tàu container trong giao thông đường thủy nội địa.
- Xe buýt phục vụ vận tải hành khách công cộng sử dụng năng lượng sạch.
Xem thêm: Hướng dẫn tính lệ phí trước bạ chính xác nhất và hồ sơ, thủ tục
Nhóm tài sản khác
Một số loại tài sản khác được miễn lệ phí trước bạ: Tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài
Bao gồm:
- Cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan đại diện tổ chức quốc tế thuộc Liên Hợp Quốc
- Viên chức ngoại giao, viên chức lãnh sự, nhân viên hành chính – kỹ thuật và gia đình của họ không mang quốc tịch Việt Nam
- Tổ chức, cá nhân nước ngoài khác được miễn lệ phí theo điều ước quốc tế hoặc quy định của pháp luật Việt Nam
